Rocznicę śmierci Józefy Machay-Mikowej Gmina Lipnica Wielka uczciła godnie i z powagą. Dla Orawy, siostra ks. Ferdynanda Machaya, była wielce zasłużoną działaczką społeczną, wrażliwą na biedę, zaangażowaną w walce o polskość Orawy i jej powrotu do macierzy.
W okresie II wojny światowej była konspiratorką i doskonałym przywódcą obdarzonym autorytetem i szacunkiem podwładnych, kwatermistrzem Obszaru Południowego Tajnej Organizacji Wojskowej, później w Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, była jednym z dowódców TOW na terenie Krakowa i okolic. Organizowała szlaki przerzutowe i kurierskie wiodące przez Słowację na Węgry.
Aresztowana przez gestapo w maju 1941 roku, więziona i torturowana w więzieniu na Montelupich i w zakopiańskim „Palace”, została zamordowana 14 października 1942 roku, po wielomiesięcznych, koszmarnych przesłuchaniach i mękach. Nikogo nie wydała, do końca pozostała niezłomna w oddaniu Ojczyźnie. Wybaczyła swoim oprawcom i osobie, która ją wydała. Na Orawie uznawana jest za bohaterkę, nazywana Męczennicą Orawy. Niestety, poza Orawą nie jest zbyt znana.
Uroczystości związane z 80. rocznicą bohaterskiej śmierci Józefy Machay-Mikowej odbyły się 13 i 14 października 2022 r. na terenie kościoła i klasztoru norbertanek w Krakowie oraz na cmentarzu Salwatorskim. Pierwszego dnia na Cmentarzu Salwatorskim odwiedzono groby osób związanych z Orawą, których działalność dla Polski i Orawy była nieoceniona. Wieczorem w salwatorskim kościele św. Augustyna i św. Jana Chrzciciela odbył się koncert z utworami poświęconymi Józefie Machay-Mikowej – „Projekt Biełaso – Ora#wa Power”. Biełaso w orawskiej gwarze ustala kolor zbliżony do błękitnego. Projekt oznacza więc w domyśle… niebo, symbolizuje powrót do dawnych tradycji i ideałów; to miejsce, które inspiruje. Ma on pokazać światu, jak wielkimi wartościami są wiara, nadzieja i miłość. W projekt ten artyści wpletli wartości wynikające z poświęcenia Józefy i Emila Mików.
Drugiego dnia -14 października 2022 r. – odprawiono uroczystą mszę świętą w krakowskim kościele św. Augustyna i św. Jana Chrzciciela na Salwatorze. Po nabożeństwie u norbertanek zebrani przeszli na cmentarz Salwatorski. Uroczystość przebiegła w asyście honorowej 6 Brygady Powietrznodesantowej imienia gen. bryg. Stanisława Franciszka Sosabowskiego. Przy grobie Józefy Machay-Mikowej wspominano jej zasługi dla niepodległości, niezłomny charakter i głęboką wiarę.
Wójt Gminy Lipnica Wielka – Mateusz Lichosyt powiedział znacząco: – Dziękuję za to, że postać Józefiny Machay-Mikowej jest wam znana, albo przynajmniej zamierzacie poznać, za to wam dziękuję i dla nas Orawian, i dla nas lipniczan wasza obecność tutaj jest bardzo ważna. Tym bardziej w czasie, kiedy pamięć o Józefinie przeżywa swoisty renesans, kiedy zaczynamy ją poznawać na nowo po wielu latach mniejszego zainteresowania. Za to wam w imieniu swoim i wszystkich organizatorów serdecznie dziękuję.
Józefina Machay-Mikowa zapisała się na kartach historii Lipnicy Wielkiej bardzo mocno i zaangażowanie w życie społeczne lipniczan przechodzi wszelkie pojęcie, patrząc na przykład na obecne czasy, kiedy potrzebujemy kilkudziesięciu osób, mówię o jej zaangażowaniu, ale również w kontekście małżeństwa, bo razem z Emilem, to co robili na ziemi lipnickiej i orawskiej mocno zapadło w pamięć i my teraz tak naprawdę, jako kolejne pokolenie mamy obowiązek kontynuowania, jest to trudne, ale próbujemy.
Józefina zapisała się na kartach Orawy, kiedy walczyła o to, by te ziemie należały do niepodległej Polski, walczyła dzielnie, bez żadnych skrupułów, brała czynny udział. To Polska Orawa zawdzięcza jej to, że jesteśmy tu i teraz w Polsce. Zapisała się na kartach historii Polski przez swoją niezłomną, odważną, zdecydowaną postawę, kiedy walczyła w szeregach Armii Krajowej, kiedy stała przed obliczem śmierci, by nikogo nie zdradzić. Wzór do naśladowania i dzisiaj powinniśmy sobie zadać trud refleksji nad naszym życiem, patrząc na życie Józefiny i Emila, ile my potrafimy dać społeczeństwu i ewentualnie, czy za to coś chcemy, czy potrafimy swoimi talentami się dzielić, jak robiła Józefina, czy jesteśmy wrażliwi na ludzkie cierpienie, czy robimy to wszystko bezinteresownie, czy tylko patrzymy na tu i teraz, czy patrzymy również w przyszłość.
Kolejne pytanie, jak byśmy postąpili, kiedy musielibyśmy stanąć przed wyborem jednej ze stron decyzji, w którą iść, do jakich przekonań dążyć, jak zrobiła to Józefina, kiedy walczyła o Polską Orawę i nie patrzyła krótkoterminowo, lecz na to jakie mogą być efekty w ciągu kilkudziesięciu lat, a nawet stuleci, tak jak to będziemy mieli za dwa lata, bo Orawa będzie świętowała stulecie przyłączenia tej części Orawy do Polski. Co byśmy zrobili, jak się zachowali, gdybyśmy musieli bronić swojej ojczyzny i tak, jak w przypadku Józefiny nie wydać nikogo, być wiernym swoim przekonaniom do końca, być na tyle odważnym, by w momencie, kiedy osoba jest obrażana, torturowana, mówi tak mocno o wierze.
Józefina w zapiskach więziennych zadawała sobie pytanie, dlaczego musi być wśród zbrodniarzy, co zrobiłam, ze tu jestem. Po tych kilkudziesięciu latach możemy na to pytanie odpowiedzieć, ponieważ według tych oprawców byłaś potężnym zagrożeniem, ale do końca walczyłaś i z nimi zwyciężyłaś. Królowo Orawy wstawiaj się za nami i dawaj nam takiej siły, jaką ty miałaś.
W podobnym tonie wypowiadali się: przedstawiciel Wojewody Małopolskiego – Grażyna Gil zastępca dyrektora biura wojewody, przedstawiciel Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie dr Michał Wenklar, zastępca dyrektora, prezes Związku Podhalan Julian Kowalczyk, przewodniczący Rady Gminy Lipnica Wielka Andrzej Karkoszka.
Apel Poległych odczytał podporucznik Dawid Goliński, a kompania honorowa z 6. Brygady Powietrznodesantowej oddała salwę honorową. Na koniec delegacje złożyły kwiaty. Wiązanki składali kolejno: wójt Gminy wraz z przewodniczącym Rady Gminy Andrzejem Karkoszką oraz proboszczem Jerzym Bargielem – w imieniu organizatora głównego uroczystości; przedstawiciele: Wojewody Małopolskiego, Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie, Zarządu Głównego Związku Podhalan, Szkoły Podstawowej Nr 2 im. Józefiny i Emila Mików z Lipnicy Wielkiej, Grupy Roboczej Orawa 2024, Związku Podhalan Oddział Sidzina i Oddział Kraków, prezydenta Miasta Krakowa, Banku Spółdzielczego w Jabłonce, Muzeum – Orawski Parki Etnograficzny w Zubrzycy Górnej. Uroczystości zorganizował samorząd Lipnicy Wielkiej na Orawie pod przewodnictwem wójta Mateusza Lichosyta.
Uroczystość została objęta patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz arcybiskupa metropolity krakowskiego, wojewody małopolskiego, marszałka województwa małopolskiego, starosty nowotarskiego, dyrektora Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie i prezesa Związku Podhalan w Polsce.
Wśród gości honorowych w uroczystościach wzięli udział: proboszcz Parafii Najświętszego Salwatora w Krakowie – ks. kanonik Stanisław Sudoł, przedstawiciel arcybiskupa metropolity krakowskiego; Ewa Gil, zastępca dyrektora biura wojewody małopolskiego; dr Michał Wenklar, zastępca dyrektora Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie; Julian Kowalczyk, prezes Związku Podhalan w Polsce; ks. kanonik Jerzy Bargiel, proboszcz Parafii pw. św. Łukasza Ewangelisty w Lipnicy Wielkiej.
W uroczystości uczestniczyli: orkiestra dęta z Lipnicy Wielkiej, kapela orawska oraz poczty sztandarowe Związku Podhalan, Towarzystwa Przyjaciół Orawy, szkół podstawowych i jednostek Ochotniczych Straży Pożarnej z Lipnicy Wielkiej.
Orawa pamięta! Powtórzę za wójtem Mateuszem Lichosytem: To Polska Orawa zawdzięcza jej to, że jesteśmy tu i teraz w Polsce. Piękne, prawda?
Ryszard M. Remiszewski
Tekst i fot.
[…] Podhale Region: 80 rocznica śmierci Józefy Machay-Mikowej – Podhale Region […]