Związek Podhalan należy do najstarszych stowarzyszeń regionalnych w Polsce. Jego historia jest mocno związana z Nowym Targiem, miastem, które przez wiele lat było i jest ośrodkiem Podhalańskiego Ruchu Regionalnego. Tu odbywały się ważne Zjazdy Podhalan; II, IV - na którym powołano Związek Podhalan, V, XI - Jubileusz pracy Władysława Orkana, XIV, XVIII, XXIX , XLIV - 90-lecie Związku Podhalan, L - 100-lecie Związku Podhalan.
Nowotarskie Ognisko powstało 12 lutego 1921 roku z inicjatywy Prezesa Związku Podhalan w Polsce Jakuba Zachemskiego , powołane do organizacji V Zjazdu Podhalan, który miał się odbyć w Nowym Targu. Obowiązki pierwszego Prezesa Ogniska przyjął dr prawa Zygmunt Wasiewicz.
Po II Wojnie Światowej z Ogniska powstał Oddział, który, za zgodą władz komunistycznych został reaktywowany dopiero 6 listopada 1960 roku. Prezesem Oddziału został Franciszek Polaczyk.
Władze PRL-u niechętnym okiem patrzyły na działalność regionalną Związku, czego dowodem było zwlekanie zatwierdzenia statutu ZP, a teksty prelekcji na posiadach góralskich podlegały ścisłej cenzurze. Posiady zostały zawieszone, działalność ograniczyła się do spotkań Zarządu. Dopiero w latach siedemdziesiątych aktywność oddziału ożyła, a nowym prezesem w 1972 r. został Józef Staszel ( kadencja 1972-1979).
Prezesami oddziału kolejnych kadencji byli: Andrzej Kudasik ( 1979-1984), Stanisław Szewczyk(1984-1986) , Józef Różański (1986-1990), Jan Zązel ( 1990-1993), Wanda Szado-Kudasik (1993-1999), Maria Staszel (1999-2005), Alojzy Lichosyt (2005-2011), Wojciech Groń (2011-2017) , Józef Knap (2017-2020) i obecnie ponownie Wojciech Groń od 2020 r.
W roku 1981 został ufundowany przez członków sztandar oddziału, ale poświęcony ze względu na Stan Wojenny, dopiero w roku 1985 podczas mszy św. na Polanie Rusnakowej pod Turbaczem.
Ważnym wydarzeniem Nowotarskiego Oddziału Związku Podhalan były obchody 80–lecia w 2001 roku, do których włączyły się władze Miejskie i Powiatowe. Wielką radość przeżyli członkowie, kiedy wraz z Jubileuszem została otwarta w MOKu Izba Regionalna im. Ks. prof. Józefa Tischnera - siedziba Oddziału. Izba powstała z inicjatywy i staraniem kilkunastu ludzi, członków oddziału .
W roku 2009 Związek Podhalan w Polsce odchodził Jubileusz 90-lecia , a nasz oddział był współorganizatorem XLIV Zjazdu Podhalan w Nowym Targu , który zaszczycił swoją obecnością Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej - śp. Lech Kaczyński.
W dniu 5 czerwca 2011 roku Oddział świętował Jubileusz 90-lecia podczas którego poświęcono replikę sztandaru. W roku 2014 Oddział otrzymał osobowość prawną jako stowarzyszenie. Wielką inicjatywą Zarządu i oddziału był w 2015 r. remont Kaplicy papieskiej na Polanie Rusnakowej pod Turbaczem, gdzie odbywają się co roku msze św. „Ludzi gór” , zwane „Tischnerowskimi” organizowane przez nowotarski oddział.
Rok 2019 to wielkie świętowanie 100-lecia Związku Podhalan w Polsce, i tu Nowy Targ , jak i nasz oddział był współgospodarzem L Zjazdu Podhalan , a honorowym gościem Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej - Andrzej Duda .
W roku 2020 włączyliśmy się w zakup respiratora dla nowotarskiego szpitala , oraz staraniem Zarządu został odnowiony grobowiec pierwszego prezesa – Zygmunta Wasiewicza, po części sfinansowany przez Oddział.
Stałe imprezy naszego Oddziału to: „Posiady Góralskie” w każdy drugi wtorek miesiąca, „Opłatek Oddziału” tradycyjnie co roku w Święto Trzech Króli 6 stycznia, „ Watra Pamięci na Dziale”, Święcone, Majówka, „Sobótki Nowotarskie”, Msza Św. „Tischnerowska” pod Turbaczem, "Wigilia w Mieście" W ramach propagowania zdrowego życia organizowane są coroczne imprezy sportowo – regionalne: „Zawody narciarskie o Puchar Przechodni Związku Podhalan”.
Bardzo aktywnie uczestniczymy także w życiu Miasta : udział w uroczystościach 3 Maja, w rocznicy wybuchu II Wojny Światowej, w Święcie Niepodległości, w uroczystościach upamiętniających rocznicę Zbrodni Katyńskiej i Agresji Sowieckiej na Polskę, , Jarmarku Podhalańskim, w kweście na renowację zabytkowych pomników nowotarskiego cmentarza. Nowotarski Oddział stale współpracuje z Zarządem Głównym ZP, Urzędem Miasta, MOK-iem Euroregionem Tatry, PPUZ, oraz bratnim Kołem Nr 2 ZPPA im. Władysława Orkana w Chicago.
***
Jubileusz został objęty Patronatem Narodowym Prezydenta RP Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości.
Z okazji Jubileuszu został powołany Komitet Honorowy obchodów którego obecnością zaszczycili :
- ks. arcybiskup Marek Jędraszewski – Metropolita Krakowski
- Witold Kozłowski – Marszałek Województwa małopolskiego
- Marek Wierzba – Radny Sejmiku Województwa małopolskiego
- Krzysztof Faber – Starosta Powiatu nowotarskiego
- Grzegorz Watycha – Burmistrz Nowego Targu
- Jan Smarduch – Wójt Gminy Nowy Targ
- Robert Włodarczyk – Rektor Podhalańskiej Państwowej Uczelni Zawodowej
- Julian Kowalczyk - Prezes Związku Podhalan w Polsce
źródło: Wojciech Groń
