Sanktuarium ojców bernardynów usytuowane u samego podnóża Tatr na Bystrem przyciąga uwagę swoim położeniem. Wtedy, kiedy pogoda nie sprzyja tatrzańskim wędrówkom, kościółek przyciąga na chwile wyciszenia i refleksji. Historię też ma interesującą, sięgającą końca XIX wieku.
Początki obecności bernardynów w Zakopanem sięgają 1893 roku i wiążą się z ideą podjętą przez o. Czesława Bogdalskiego z klasztoru w Kalwarii Zebrzydowskiej, aby kupić w Zakopanem dom wypoczynkowy dla chorych zakonników. W 1902 roku konwent w Kalwarii Zebrzydowskiej nabył na Bystrem piętrową drewnianą willę z dużym ogrodem. Otwarta w niej niewielka kaplica zakonna pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy była dostępna dla wiernych. Pierwszym przełożonym został o. Łukasz Dankiewicz.i rzeczy zaginionych.
Od sierpnia 1939 roku dom był zamieszkały na stałe, najpierw przez dwóch ojców i jednego brata, później liczba zakonników zwiększyła się. W związku z zamknięciem przez Niemców kaplic w Księżówce i w Zakładzie Urszulanek w Jaszczurówce, ojcowie bernardyni rozpoczęli też posługę duszpasterską w kaplicy, gdzie odprawiali nabożeństwa, głosili kazania i spowiadali.
W 1950 roku staraniem ówczesnego przełożonego o. Fulgentego Dębskiego rozbudowano dotychczasową kaplicę, zachowując jej styl zakopiański i wezwanie. Projekt drewnianego kościoła przygotował architekt Jędrzej Czarniak, a wykonali cieśle Stanisław Stachoń Gał z Olczy i Józef Wróbel z Bystrego. Kościół został poświęcony w 1959 roku. Rok wcześniej ks. abp Eugeniusz Baziak wyraził zgodę na nową erekcję domu zakonnego w Zakopanem, który formalnie odtąd stał się klasztorem.
W 1970 roku zbudowano nową dzwonnicę kościelną według projektu architekta Jerzego Habera, po tym jak poprzednia została w 1968 roku zniszczona przez wiatr halny. W sześć lat później umieszczono w niej wielki dzwon „Antoni”.
Zakopiańscy ojcowie bernardyni prowadzą posługę duszpasterską od początku swej obecności pod Tatrami. W 1976 roku ks. abp Karol Wojtyła powierzył im duszpasterstwo parafialne na Bystrem, Kozińcu i Antałówce. W 1984 roku została erygowana parafia pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy. Nadto bernardyni pełnią posługę duszpasterską wśród chorych w Uniwersyteckim Szpitalu Ortopedyczno-Rehabilitacyjnym w Zakopanem.
Na dziedzińcu kościoła w trzynastą rocznicę zamachu na życie Ojca Świętego Jana Pawła II ustawiono czterometrowy metalowy krzyż z godłem Polski, znakiem Polski Walczącej oraz napisem: „Polsko, byłem Ci wiernym synem”. Na fundamencie z biało-czerwonych otoczaków, ułożonych w kształcie góralskiego kapelusza, znajduje się granitowa tablica z napisem: „Ofiarom komunistycznego terroru, poległym i pomordowanym – wieczną Ojczyznę racz im dać Panie. 13 V 1994 roku”. Krzyż zaprojektowali i ufundowali Jan Strama i Władysław Gąsienica Makowski z Zakopanego oraz Józef Chowaniec z Poronina.
W latach 1991-1999 wybudowano nowy dwupiętrowy klasztor. Inicjatorem i budowniczym był ówczesny gwardian o. Antoni Kluska. Oprócz piętra objętego klauzurą, pomieszczenia zarówno w nowym budynku, jak i w starej części klasztoru pełnią również funkcję pokoi gościnnych dla pielgrzymujących turystów. W 2002 roku podziemia kościoła zaadoptowano na Oratorium św. Antoniego. W 2003 roku wzniesiono na kościele nową wieżę w stylu góralskim. Kościół otacza piękny ogród – alpinarium. Główne wejście do kościoła znajduje się od ul. Mieczysława Karłowicza.
Wnętrze kościoła jest dziełem rzeźbiarskim zakopiańskich artystów. Główny ołtarz św. Antoniego w 1951 roku wykonał w drewnie modrzewiowym Paweł Szczerba, a prace stolarskie przeprowadził jego brat – Józef. Spod dłuta Pawła Szczerby wyszły także figury ołtarzowe: św. Antoniego w ołtarzu głównym, a w nawach bocznych – św. Franciszka, Serca Pana Jezusa i Matki Najświętszej. Figurę patrona kościoła otaczają liczne wota umieszczone w gablotach. Z kolei rzeźbiona chrzcielnica jest dziełem Krzysztofa, syna Pawła Szczerby. Ławki oraz konfesjonał z płaskorzeźbą przedstawiającą Dobrego Pasterza pochodzą z lat 50. XX wieku i zostały wykonane przez Antoniego Szczerbę.
Warto pochylić się nad pozostałym wyposażeniem kościoła, w tym także autorstwa twórców spoza kręgu zakopiańskiego. Znajdujący się w kościele ołtarz soborowy pochodzi z 1972 roku i został wykonany przez Władysława Karpiela, on też jest twórcą drugiego konfesjonału z płaskorzeźbą przedstawiającą Syna Marnotrawnego. W prawej nawie znajduje się płaskorzeźba ukazująca Jana Pawła II, wykonana przez Franciszka Surmiaka z Zakopanego, jest on także twórcą reliefów Matki Bożej Częstochowskiej i św. Józefa. Płaskorzeźby stacji Drogi Krzyżowej wyrzeźbił Józef Janas z Dębna. Z kolei antepedia w ołtarzach i wielki żyrandol w nawie głównej, wykonane w drewnie lipowym, pochodzą z 1973 roku i są dziełem ludowego twórcy Tomasza Ligasa z Krościenka nad Dunajcem. Na chórze, który zwraca uwagę oryginalną galeriową konstrukcją, znajdują się dwunastogłosowe organy. Zostały zaprojektowane przez ks. Jana Chwałka, a wykonane w 1978 roku przez krakowskiego organmistrza Henryka Siedlara. Ks. prałat dr hab. Jan Chwałek, profesor nadzwyczajny KUL, był uznanym muzykologiem i organmistrzem..Obudowę instrumentu wykonał Andrzej Karpiel.
Okna w górnej kondygnacji zapewniają wnętrzu kościoła dużo światła. Z kolei w ich dolnej części znajdują się obrazy na szkle Bożeny Romanowskiej, imitujące witraże. Malowidła na szkle znajdują się także w przedsionku przy głównym wejściu, przedstawiają świętych Franciszka, Maksymiliana Kolbe, Antoniego oraz błogosławionego Brata Alberta Chmielowskiego. Wykonane zostały w 1977 roku przez Marię Veltuzen-Nagrabecką, która od ponad trzydziestu lat tworzy unikalne szkło użytkowe. Artystka edukację rozpoczęła w Państwowym Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem, gdzie uczęszczała na zajęcia prowadzone m.in. przez Antoniego Kenara, Antoniego Rząsę czy Władysława Hasiora. W 1973 roku obroniła dyplom na Wydziale Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Jej matka – Maria Veltuzen z domu Korybut Daszkiewicz, projektowała i realizowała wystawy dla Centrostalu, również zabawki, kapliczki i pamiątki w drewnie dla Cepelii i Desy – była projektantką rzeźbionej (polichromowanej) ruchomej szopki z 1953 roku, wykonanej przy współudziale Władysława Klusia z Olczy i Macieja Szadkowskiego dla kościoła bernardynów w Zakopanem, pokrewną szopkę zaprojektowała dla kościoła w Zalesiu Górnym.
Św. Antoni z Padwy otoczony jest czcią wiernych, szczególnie przywoływany jako ten od przywracania zdrowia i rzeczy zaginionych. Ks. abp Marek Jędraszewski w niedzielę 9 sierpnia 2020 r., podczas uroczystej mszy podniósł kościół św. Antoniego z Padwy do rangi Sanktuarium. Prośbę o erygowanie sanktuarium skierował do metropolity krakowskiego proboszcz parafii i przełożony klasztoru o. Antoni Kluska.
Bernardyni są już cząstką historii Zakopanego.
Ryszard M. Remiszewski
Pisząc o zakopiańskich bernardynach posiłkowałem się historią sanktuarium opracowaną przez zakonników.
